वायू प्रदूषणापासून संरक्षणासाठी उपाययोजना:
बाहेर काम करताना प्रदूषण करणाऱ्या घटकांच्या संपर्कात येण्यापासून रोखण्यासाठी उपाययोजना -
• बाहेर जाण्यापूर्वी अँप्स किंवा वेबसाइटद्वारे हवेच्या गुणवत्तेचा निर्देशांक (AQI) तपासा. प्रदूषणाची पातळी जास्त असल्यास, अनावश्यक बाहेरील कामे टाळा.
• प्रदूषित भागात, विशेषतः जास्त वाहतूकीच्या वेळी, धावणे (जॉगिंग) किंवा थकवा देणार्‍या अनावश्यक शारीरिक हालचाली टाळा.
• हवेची गुणवत्ता (AQI) खराब असल्यास, जास्त प्रदूषण असणार्‍या दिवसांमध्ये बाहेर जाण्याच्या वेळी फेस मास्क वापरा.
• वाहनांच्या चलनवलनातून होणाऱ्या अवाजवी उत्सर्जनामुळे होणारे प्रदूषण कमी करण्यासाठी सार्वजनिक आणि सामायिक वाहतूक (एकाच वाहनातून अनेकांनी प्रवास करणे - कारपूल) यांचा वापर करा.
प्रदूषणकारी घटकांच्या संपर्कात येण्यापासून रोखण्यासाठी संरक्षणात्मक उपाय:
• बाहेर जाताना, विशेषतः अत्यंत प्रदूषित भागात, N95 किंवा N99 मास्क वापरा.
• घरात प्रदूषणाचा प्रभाव कमी करण्यासाठी एअर प्युरिफायरचा वापर करा.
• घरामध्ये धूम्रपान टाळा, एक्झॉस्ट फॅन वापरा आणि हवा खेळती राहील अशा प्रकारे घराची रचना ठेवा जेणेकरून घरातील हवा जास्तीत जास्त स्वच्छ राहील.
श्वसन प्रणाली बळकट करा:
• प्राणायाम, योगासने इत्यादी श्वसनास उपयोगी असणार्‍या क्रियांद्वारे श्वासोच्छ्वास आणि फुफ्फुसांची क्षमता वाढवा, यामुळे प्रदूषकांविरुद्ध प्रतिकारशक्ती देखील वाढते.
• पाण्याचे सेवन योग्य प्रमाणात करा. ह्यामुळे शरीरातून विषारी पदार्थ/प्रदूषक बाहेर टाकण्यास मदत होते.
• प्रतिकारशक्ती मजबूत करण्यासाठी आणि फुफ्फुसांचे आरोग्य सुधारण्यासाठी क- जीवनसत्व (संत्री, लिंबू), ओमेगा-३ फॅटी असिड (सुकामेवा, मासे) आणि इ - जीवनसत्व (पालक, बदाम) तसेच अँटीऑक्सिडंट युक्त पदार्थांचे सेवन करा.
घरामधील प्रदूषण कमी करणे:
• घरामध्ये कचरा, प्लास्टिक जाळणे तसेच कृत्रिम एअर फ्रेशनर, क्लीनिंग स्प्रे यांचा वापर इत्यादी गोष्टी टाळा, कारण ते हानिकारक रसायने आणि सूक्ष्मकण सोडतात.
• घरातील फरशी नियमितपणे स्वच्छ करा, हाताने स्वच्छ करणे शक्य नसलेल्या ठिकाणी व्हॅक्यूम क्लीनर वापरा आणि घर धुळीपासून मुक्त ठेवण्यासाठी पडदे आणि गालिचे वारंवार धुवा.
इतर सामान्य संरक्षणात्मक उपाय:
• अधिक झाडे लावल्याने हिरवळीचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे हानिकारक घटक शोषले जातात आणि हवेची गुणवत्ता सुधारते.
• धूम्रपान टाळा आणि धूम्रपान-मुक्त क्षेत्रांना प्रोत्साहन द्या, कारण तंबाखूचा धूर घरातील आणि बाहेरील वायू प्रदूषण वाढवतो.
महत्वाची गोष्ट
प्रदूषणाच्या संपर्कामुळे आरोग्यास कोणतेही हानिकारक दुष्परिणाम जाणवत असल्यास त्वरित वैद्यकीय मदत घ्या.
वायू प्रदूषण रोखण्यासाठी/कमी करण्यासाठी टिप्स:
वायू प्रदूषण रोखण्यासाठी किंवा त्याची तीव्रता कमी करण्यासाठी व्यक्तिगत आणि सामूहिक पातळीवर प्रयत्न आवश्यक आहेत. वायू प्रदूषण कमी करण्याचे किंवा रोखण्याचे काही प्रभावी मार्ग पुढीलप्रमाणे आहेत:
वाहनांद्वारे होणारे उत्सर्जन कमी करा:
• दररोजच्या प्रवासासाठी सार्वजनिक वाहतूक/कारपूलचा वापर करा, त्यामुळे रस्त्यावरील वाहनांची संख्या कमी होईल.
• ऊर्जा व इंधन कार्यक्षम वाहने जसे की विद्युत उर्जेवर चालणारी वाहने, (EVs) आणि हायब्रिड वाहने इ. वापरल्याने वाहनामार्फत होणारे विषारी वायूंचे उत्सर्जन कमी होते.
• सिग्नलवर थांबलेले असताना किंवा वाहन पार्क करताना इंजिन बंद करा, यामुळे इंधनाची बचत होते आणि प्रदूषण कमी होते.
• जवळच्या अंतराच्या प्रवासासाठी शक्य असल्यास वाहनाऐवजी चालत जाण्याचा पर्याय निवडा.
ऊर्जेची गरज कमी करा / घर आणि कामाच्या ठिकाणी पर्यायी ऊर्जा स्रोतांचा वापर करा:
• जीवाश्म इंधनावर अवलंबून रहाणे कमी करण्यासाठी घरामध्ये पर्यायी ऊर्जा स्रोतांचा वापर करा, जसे की सौरउर्जा उपकरणे वापरणे इत्यादी.
• घर आणि कार्यालयामध्ये विजेचे उपकरणे वापर नसताना बंद ठेवा, त्यामुळे वीजेची बचत होते आणि वीज निर्मितीमुळे होणारे प्रदूषण कमी होते.
• ऊर्जा-कार्यक्षम उपकरणे, जसे की LED बल्ब, यांचा वापर करा कारण ते कमी वीज वापरतात आणि त्यामुळे विजेच्या मागणीमध्ये घट होते.
औद्योगिक आणि घरगुती प्रदूषण कमी करा:
• पर्यावरणपूरक उत्पादन प्रक्रिया वापरणाऱ्या कंपन्यांची उत्पादने निवडा.
• रासायनिक आणि कृत्रिम उत्पादने टाळा आणि त्याऐवजी नैसर्गिक स्वच्छता उत्पादने, जसे की स्वच्छता करणारी द्रव्य, डासांना प्रतिबंध करणारी साधने (Mosquito Repellents), एअर फ्रेशनर्स इत्यादींचा वापर करा.
• घरामध्ये पाने, कचरा किंवा प्लास्टिक जाळण्याचे टाळा, कारण त्यामुळे हानिकारक विषारी
घटक उत्सर्जित होतात.
घरातील हवेची गुणवत्ता सुधारा
• घरामध्ये एअर प्युरिफायरचा वापर करा, कारण ते हानिकारक घटक (प्रदूषक) गाळून हवा शुद्ध करतात.
• शक्य असल्यास हवा चांगली खेळती राहू द्या, जेणेकरून ताजी हवा घरामध्ये येऊ शकेल.
शेती आणि जंगलतोडीमुळे होणारे प्रदूषण कमी करा
• अधिक झाडे लावा. झाडे कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेतात, प्राणवायू (ऑक्सिजन) उत्सर्जित करतात आणि हवा स्वच्छ ठेवण्यास मदत करतात.
• सेंद्रिय शेती, पीकांमध्ये फेरपालट करणे आणि नैसर्गिक खतांचा वापर यांसारख्या पारंपारिक शेती पद्धतींचे पालन केल्याने हानिकारक रासायनिक उत्सर्जन कमी होऊ शकते.
• शेतकऱ्यांना पिके काढल्यानंतर तण व गवत उघड्यावर जाळण्याऐवजी बायो-डिकंपोझरसारख्या पर्यावरणपूरक उपायांचा अवलंब करण्यास प्रवृत्त करा.
इतर उपाय:
• कोळसा आणि तेल यांसारख्या जीवाश्म इंधनांच्या ऐवजी पर्यायी किंवा अक्षय (Renewable) उर्जा स्रोतांचा वापर करा, जसे की सौरऊर्जा उपकरणे, विद्युत उर्जेवर चालणारी वाहने, जलविद्युत ऊर्जा इत्यादी.
• प्लास्टिकचा वापर कमी करा कारण त्याच्या निर्मितीदरम्यान विषारी प्रदूषक उत्सर्जित होतात. प्लास्टिक चे नैसर्गिकरित्या विघटन होत नाही, त्यामुळे शक्य असेल तिथे प्लास्टिकऐवजी पर्यायी जैव-विघटनशील पदार्थ वापरा.
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Air_pollution
2. https://www.nrdc.org/stories/air-pollution-everything-you-need-know
3. https://www.who.int/health-topics/air-pollution#tab=tab_1
4. https://pib.gov.in/newsite/printrelease.aspx?relid=110654
5. https://safar.tropmet.res.in/AQI-47-12-Details
6. https://www.airnow.gov/aqi/aqi-basics/
7. https://www.aqi.in/blog/en-in/10-main-causes-of-air-pollution/
8.https://www.nrdc.org/bio/vijay-limaye/indias-air-pollution-challenge-spans-rural-and-urban-areas#:~:text=Air Pollution Knows No Boundaries&text=Last year's annual PM2.5,of 5 µg/m3:
9.https://www.indiascienceandtechnology.gov.in/listingpage/air-pollution-india-status-and-challenges#:~:text=In a study that appeared,is attributable to air pollution.